।।পদ।।

 

মৈত্রেয় বদতি আৱে শুনিয়ো বিদুৰ।

বুলিলন্ত সতী পুনু দক্ষক নিষ্ঠুৰ।।

ভৈলা অমঙ্গল বেশ তুমি প্রজাপতি।

হোৱে নহে গুণি চোৱা আপোনাক প্রতি।।৩২৩।।

শিৱ হেন নামৰ মহিমা নজানিলা।

অবিচাৰে শঙ্কৰক পূৰ্ব্বতে নিন্দিলা।।

যিটো শিৱ হেন নাম দুতয় অক্ষৰ।

অকস্মাত স্মৰিলে উদ্ধাৰ পুৰুষৰ।।৩২৪।।

আনত শুনিয়া কদাচিত সুমৰিলা।

নুহিবা ভ্ৰমত শিৱ নাম উচ্চৰিলা।।

তথাপিতো তাৰ সৱ পাতেক হৰয়।

শিৱ নাম অগ্নি পাপ-তৃণক দহয়।।৩২৫।।

নাপেক্ষয় আন ধৰ্ম্ম কৰ্ম্ম নিয়মক।

শিৱ বুলি আন্টালে দহয় পাতেকক।।

চতুৰ্দ্দশ ভুৱন যাহাৰ আজ্ঞাবশ।

তড়ে পাতেকীয়ো যাৰ শুনি শুদ্ধ যশ।।৩২৬।।

হেন ঈশ্বৰত তুমি দ্রোহ আচৰিলা।

আপোনাৰ দুৰ্যশ আপুনি প্রকাশিলা।।

বিপ্র হুয়া কৰা নিজ ব্ৰহ্মক বিদ্বেষ।

ইহাকেসে সুমৰি নখণ্ডে মোৰ ক্লেশ।।৩২৭||

যিটো শঙ্কৰৰ পদ পঙ্কজ যুগল।

সেৱে ৰাত্রি দিনে মহা মহন্তসকল।।

পদ্ম মধু লোভে যেন নছাড়ে ভ্ৰমৰ।

মহন্তসৱৰ মন সেহি পটন্তৰ।।৩২৮।।

শঙ্কৰৰ পদযুগ প্রফুল্ল পঙ্কজ।

তাতে মহন্তৰ মন ভ্ৰমৰা সহজ।।

ব্রহ্মানন্দ সুখ মধু ধৰে অপর্যন্ত।

সেহি কামনায় নেৰে কদাপি একান্ত।।৩২৯৷৷

যাহাৰ সেৱাত পূৰে পুৰুষৰ মন।

সাধে কৰ্ম্ম অর্থ আদি চাৰি প্রয়োজন।।

হেন বিশ্ববন্ধু শঙ্কৰক কৰা দ্রোহ।

নজানি ব্রহ্মক ভৈলা তুমি মহা মোহ।।৩৩০৷৷

আৰো শুনিয়োক দক্ষ কথা বিপৰীত।

শঙ্কৰৰ দোষ আন লোকে অবিদিত।।

নাম মাত্র শিৱ স্বৰূপত অমঙ্গল।

মাথাত ধৰন্ত ঘোৰ জটাৰ পটাল।।৩৩১।।

শৰীৰত ভস্ম অস্থিময় অলঙ্কাৰ।

লগত ভ্রময় ভূত প্রমথ অপাৰ।।

ইসৱ ৰহস্য দোষ তযু মুখ হন্তে।

এৱেসে জানিল সৱে লোক সমজ্যাতে।।৩৩২।।

ব্রহ্মা ইন্দ্র চন্দ্র আদি যত দেৱগণ।

শঙ্কৰক নজানন্ত ইমত দুৰ্জ্জন।।

অনাচাৰী ভৱ হেন যদি জানিলন্ত।

তেৱে কেন শঙ্কৰক আজিও সেৱন্ত।।৩৩৩৷৷

যাৰ পদপঙ্কজৰ ধূলি নিহালন্ত।

পৰম আদৰে শিৰে নিৰ্ম্মাল্য ধৰন্ত।।

যিটো শঙ্কৰৰ পদ পঙ্কজত পৰি।

কৰে তুতি নতি সেৱে দুই কৰ যুৰি।।৩৩৪।।

হৰক আৰাধি নজানিয়া ভৈলা নষ্ট।

নভৈলা কেৱলে জানি তুমি মাত্র ভ্রষ্ট।।

শঙ্কৰক সেৱি ভৈলা সৱেও পতিত।

তুমিসি ৰহিলা নিন্দি ভৈলা শুদ্ধ চিত্ত।।৩৩৫।।

কহো আৰো ধৰ্ম্ম তত্ত্ব কৰি নিৰূপণ।

শুনিয়োক দক্ষ দ্বিজ আহ্মাৰ বচন।।

জগতৰ নাথ ভৱ ধৰ্ম্মৰ পালক।

সিটো শঙ্কৰৰ যিটো আচৰে দ্ৰোহক।।৩৩৬৷৷

তেতিক্ষণে তাৰ দুষ্ট জিহ্বাক ছেদিব।

ভাল মন্দ বিচাৰ তাহাক নকৰিব।।

যদ্যপি সমর্থ নুহি জিহ্বা কাটিবাক।

কর্ণত আঙ্গুলি দিয়া ছাড়িব সভাক।।৩৩৭৷৷

নাথাকিব তৈত তেতিক্ষণে অন্তৰিব।

চকু মেলি সিসৱ লোকক নচাহিব।।

যদি অকস্মাতে তাক হৱে দৰশন।

হৃদিতাপ কৰিয়া স্মৰিব নাৰায়ণ।।৩৩৮৷৷

ছাড়িব তহিতে তনু আপোনাৰ প্রাণ।

এহিসে স্বধৰ্ম্ম আত শাস্ত্রেয়ো প্রমাণ।।

অঙ্কুশে ৰহিত যেন মত্ত গজৰাজ।

তুমিয়ে প্রমত্ত সেহিমতে সভামাজ।।৩৩৯।।

কৰিলা আক্ষেপ নিজ ব্ৰহ্ম শঙ্কৰক।

সাঞ্চিলা মহত পাতেকৰো পাতেকক।।

নুহিকে তোহ্মাক মোৰ শাস্তিক উচিত।

কিণ্ত্ত আপোনাৰ মাত্ৰ কৰো প্রায়শ্চিত্ত।।৩৪০।।

ইটো পাপময় কলেৱৰ নধৰিবো।

তুমি বিদ্যমানে প্রাণ সভাতে এৰিবো।।

যিহেতু তোহ্মাত হন্তে ভৈলো উতপন্ন।

এতেকে অযোগ্য ইটো প্রাণক ৰক্ষণ।।৩৪১।।

যেন কেহো অবিচাৰে চাণ্ডালৰ অন্ন।

প্রমাদত থাকি কেহো কৰিলে ভোজন।।

নাহি তাৰ শুদ্ধি উদগাৰণ ব্যতিৰেক।

ময়ো সেহিনয় আজি কৰিবো প্রত্যেক।।৩৪২।।

কৰিলা হৰক যত পূৰ্ব্বতে আক্ষেপ।

তাহান উত্তৰ কহো কৰিয়া সংক্ষেপ।।

শঙ্কৰক প্ৰতি সতী বেদ নধৰয়।

যিহেতু আপুনি নিজানন্দ ব্রহ্মময়।।৩৪৩৷৷

নিবৃত্তি মাগত যিটো সদায় নিৰত।

যাহাৰ আনন্দ সদা কেৱলে ব্ৰহ্মত।।

তাৰ কিবা কর্মে ধর্মে আছে অধিকাৰ।

কিবা শৌচ আচাৰ সামান্য সদাচাৰ৷৷৩৪৪৷৷

আপোনাক আপুনি চিন্তন্ত নিৰন্তৰ।

গাৱে বেদ শিৰোভাগে কৰিয়া বিস্তৰ।।

নিজ ধর্মে থাকি কাকো নকৰা বিদ্বেষ।

যাৰ যেনমত ধৰ্ম্ম থাপন্ত নিশেষ।।৩৪৫৷৷

যেন ভিন্নমতি দেৱ মনুষ্যসৱৰ।

কাকো কেৱে নছাড়য় কেৱলে মৎসৰ।।

প্রবৃত্তি নিবৃত্তি বেদমার্গ দুই মত।

পুৰুষৰ অনুৰূপে প্রকাশে লোকত।।৩৪৬।।

কদাপি নথাকে দুয়ো একে পুৰুষত।

কেহো প্রবৃত্তিত কেহো নিবৃত্তিত ৰত৷৷

নাহি দুয়ো মত ব্ৰহ্মময় শঙ্কৰত।

বেদৰ বিহিত কৰ্ম্ম ফলাফল যত৷৷৩৪৭৷৷

নহৌক তোমাৰ তেৱে আমাৰ পদবী।

প্রবৃত্তি পথকে মাত্র সদা থাকা সেৱি।।

যি সৱ পথত সেৱা কৰে প্রাণীচয়।

যাহাত বেদৰ বাদ সৱে প্ৰকাশয়।।৩৪৮৷৷

যাত যজ্ঞ হোম ধূম্রে মহা অন্ধকাৰ।

যজ্ঞ অন্নচয় যত জীৱৰ আহাৰ।।

নুগুচোক তোহ্মাৰ সিসৱ পথচয়।

হৌক তযু আশ্রয় আহ্মাক নলাগয়।।৩৪৯৷৷

শুনা কহো আহ্মাৰ পথৰ প্ৰৱৰ্ত্তন।

যাক মহাপুৰুষেসে কৰয় সেৱন।।

ঈশ্বৰ বিমুখ যিটো প্ৰাণীৰ হৃদয়।

সিসৱ পুৰুষে যিটো পথ নিচিনয়।।৩৫০৷৷

পৰমহংসৰ সেৱ্য ইটো দিব্যপথ।

দেৱতাৰো গুহ্য প্রকাশয় মহন্তত।।

হেন পন্থ এৰি পাষণ্ডৰ পন্থ হৌক।

সৰ্ব্বকালে কদাচিতো তোহ্মাক নেড়োক৷৷৩৫১।।

এহি বুলি সতী দেৱী গুণন্ত মনত।

নাহি কিছো কাৰ্য মোৰ ইটো শৰীৰত।।

এৰিবো শৰীৰ বুলি থিৰ কৰি মনে।

বুলিবে লাগিলা পুনু সভা বিদ্যমানে।।৩৫২।।

শুনা সমজ্যায়ে মোৰ হৃদয়ৰ খেদ।

আজি ধৰি ইজন্মক কৰো পৰিচ্ছেদ।।

শঙ্কৰৰ অপকাৰী দক্ষ প্রজাপতি।

যিহেতু ইহাত আসি ভৈলো উতপতি৷৷৩৫৩৷৷

অধমত জন্মে মোৰ নাহি কিছু কাজ।

পিতৃ হেন সম্বন্ধতো মোৰ লাগে লাজ।।

মহন্ত লোকক যিটো কৰে অপকাৰ।

সিসৱ লোকৰ জন্মে হউক ধিক্কাৰ।।৩৫৪।।

মহন্তৰো মহন্ত ঈশ্বৰ ত্ৰিলোচন।

তাক দ্বেষ কৰি দক্ষ ভৈল অল্পজন।।

ইটো দেহ মোৰ সেহি দক্ষতে জন্মিল।

কুজনৰ সংসৰ্গত তাপ নুগুচিল।।৩৫৫।।

দক্ষৰ নন্দিনী বুলি মোক যেতিক্ষণ।

মাতন্ত আনন্দে মোক প্ৰভু ত্ৰিনয়ন।।

তেতিক্ষণে মোৰ মন সমূলে বুৰয়।

তযু নাম শুনি ধাতু তাহাতে উৰয়।।৩৫৬।।

দক্ষৰ দুহিতা বুলি মোক পৰিহাস।

কৰন্তে মিলয় আসি মোৰ মহাত্ৰাস।।

মিলে মহাতাল বাক্য নাসয় মুখত।

যেন বজ্ৰপাত মোৰ হোৱে হৃদয়ত।।৩৫৭।।

সম্বন্ধৰ দ্বাৰে তযু অপৰাধচয়।

মোৰ নাম লৱন্তে সকলে ব্যক্ত হয়।

ইজন্মত মোহোৰ নভৈল কিছু সুখ।

তযু নাম শুনি মিলৈ সংসাৰৰ দুখ।।৩৫৮।।

এতেকে এৰিবো আজি ইটো শৰীৰক।

দক্ষৰ নন্দিনী হেন গুচাইবো নামক।।

আৰো যেন প্ৰভু দাক্ষায়নী নোবোলন্ত।

মোক পৰিহাস তযু নামে নকৰন্ত।।৩৫৯।।

নভৈলো তাহান অনুৰূপ ইজন্মত।

যিহেতু অধম জন্ম ভৈলো দুৰ্জ্জনত।।

চৈধ্যয় ভুৱননাথ দেৱ পশুপতি।

তান জায়া হুইবে মোৰ নুহিকা যুগুতি।।৩৬০।।

য়ি কাৰণে দক্ষৰ ঘৰত উপজিলো।

শঙ্কৰৰ আশা মঞি এতেকে এৰিলো।।

চাহিবো তাহান মুখ পুনু কেনমতে।

কৰিলো নিশ্চয় নচাহিবো ইজন্মতে।।৩৬১।।

এহি বুলি মৌন ভৈলা শঙ্কৰৰ জায়া।

বসিলা সভাৰ মাজে উত্তৰক চায়া।।

যোগময় আসনক সতী ধৰিলন্ত।

দিব্য জলে আচান্ত কৰিয়া বসিলন্ত।।৩৬২।।

পিন্ধিলন্ত শুদ্ধ পীত উত্তম বসন।

কৰিলা সৰ্ব্বাঙ্গে আৰো বস্ত্ৰে আৱৰণ।।

চক্ষু দুই মেলি যোগপথে ভৈলা স্থিত।

নিয়মিল মন দেৱী হুয়া সাৱহিত।।৩৬৩।।

প্ৰাণ অপান বায়ু দুইকো সম কৰি।

নাভিচক্ৰে থাপিলন্ত দক্ষৰ জীয়াৰী।।

উৰ্দ্ধ অধোগতি দুইহন্তৰো নিৰোধিলা।

পাচে অল্প কৰি বায়ু দেৱী আক্ৰমিলা।।৩৬৪।।

নাভিচক্ৰ হন্তে বায়ু উৰ্দ্ধক ক্ষেপিলা।

অল্প অল্প কৰি সতী হৃদিত থাপিলা।।

হৃদয়ৰ পৰা বক্ষস্থলক নিলন্ত।

তাৰো পৰা নিয়া কণ্ঠদেশে থাপিলন্ত।।৩৬৫।।

কণ্ঠহন্তে দুই ভ্ৰূৱমধ্যে প্ৰৱেশাইলা।

এহিমতে নিয়া বায়ু তহিতে তম্ভাইলা।।

দক্ষতাপে নিজ প্ৰাণ ছাড়িবাক প্ৰতি।

যোগময় অগ্নি শৰীৰতে জ্বালিলন্তি।।৩৬৬।।

পাচে হৃদয়ত ব্ৰহ্মচয় শঙ্কৰক।

জগতৰ গুৰু নিজস্বামী মহেশক।।

কৰিলা সাক্ষাত চিন্তি দেৱী মহামায়া।

থাকিলন্ত তান দুই চৰণ চিন্তিয়া।।৩৬৭।।

নেদেখিলা ব্ৰহ্ম বিনে সিবেলা আনক।

কৰিলা নিৰ্ম্মল সতী আপোন দেহক।।

সমাধিত হন্তে যোগ অগ্নিক জ্বালিল।

জগত ঈশ্বৰী সতী প্ৰাণক ছাড়িল।।৩৬৮।।

দক্ষৰ যজ্ঞত ঘোৰ মিলল প্ৰমাদ।

অদভুত মানি সৱে কৰিলা বিষাদ।।

দেৱ বিদ্যাধৰ সিদ্ধ গন্ধৰ্ব্ব কিন্নৰ।

বেঢ়ি হাহাকাৰ সৱে কৰিলা বিস্তৰ।।৩৬৯।।

পৃথিৱীত উঠিল তুমুল ঘোৰ ৰোল।

যেন সাতসাগৰত মিলিল কল্লোল।।

অদভূত দেখি সৱে সমাজ তৱধ।

নাহি মাত মোল কাৰো সৱে নিশবদ।।৩৭০।।

পাচে দেৱগণে আউৰে আউৰক বোলয়।

হেন বিপৰীত আন কাহাত মিলয়।।

জগতনায়ক হৰ তান নিজ জায়া।

ছাড়িলন্ত প্রাণ দক্ষ কোপে মহামায়া।। ৩৭১।।

উপজে আহ্মাৰ খেদ দেখি আচৰিত।

দক্ষৰ মনত কিছো নাহিকে ইঙ্গিত।।

দেখিয়োক দক্ষ কেন কপট হৃদয়।

প্রজাপতি হুয়া মহা অন্যায় কৰয়।।৩৭২।।

গোসানীৰ বধ আত সাক্ষাতে লাগিল।

যিহেতু সতীক সতকাৰ নকৰিল।।

জগতৰে পূজ্য আৰো শঙ্কৰৰ জায়া।

প্রৱেশিলা যজ্ঞ দেৱী আপুনি আসিয়া।।৩৭৩৷৷

একে নিজ দুহিতা ইহাতে জন্ম ভৈল।

ইহাঙ্কো নাদৰি ইটো দুষ্ট নষ্ট গৈল।।

তিনিও লোকত মন্দ কীৰ্ত্তিক থাপিলা।

আপোনাৰ মহাপাপ আপুনি সঞ্চিলা।।৩৭৪।।

নুহি মহাজন ইটো অধম ব্রাহ্মণ।

নাহিকে বিপ্ৰৰ আৰ একোৱে লক্ষণ।।

দ্বিজ হুয়া ইটো ভৈল ক্রোধৰ সাগৰ।

নুহিকে উত্তম আতি অধম বৰ্ব্বৰ।।৩৭৫।।

যিহেতু এৰিলা সতী প্রাণ সাক্ষাততে।

নকৰিলা বাধা চাহি আছিল আগতে।।

পিতৃ হৈয়ো দুহিতাৰ ভৈলা বধভাগী।

আৰম্ভিলা যজ্ঞ ইটো ইহাকেসে লাগি।।৩৭৬৷৷

একোকালে হেন নৈয়ো দেখি নৈয়ো শুনি।

ভৈল দক্ষ সাক্ষাতে সতীৰ যম যেনি।।

শঙ্কৰে সহিতে ঘোৰ বৈৰ আচৰিল।

আপোনাৰে মাৰ ঘোৰ আপুনি সঞ্চিল।।৩৭৭৷৷

সতীৰ বিয়োগ দেখি সমজ্যাৰ লোকে।

দক্ষক নিন্দিল সৱে আতি বৰ শোকে।।

সেহি সময়ত শঙ্কৰৰ ভৃত্যগণ।

দেখিল যজ্ঞৰ মাজে সতীৰ মৰণ।।৩৭৮৷৷

মণিমন্ত আদি কৰি ক্রোধে জ্বলি গৈল।

মাৰো প্রজাপতিক বুলিয়া সাজ ভৈল।।

যজ্ঞসমে দক্ষক নাশিবে মন কৰি।

উঠিল প্রমথগণ অস্ত্র শস্ত্র ধৰি।।৩৭৯৷৷

দেখিলন্ত ভৃগু ভূতগণৰ ক্রোধক।

যজ্ঞসমে হুনিক চাহয় দক্ষক।।

উচ্চাৰিল বেদমন্ত্র হাতে ষ্ৰুৱ ধৰি।

দিলন্ত আহুতিচয় ঘৃতপূর্ণ কৰি।।৩৮০৷৷

যিটো মন্ত্ৰচয় শুদ্ধ সাৰৰ অন্বয়।

যজ্ঞ বিঘ্নিকৰ্তাৰ দ্ৰোহক আচৰয়।।

সেহি মন্ত্ৰচয় পঢ়ি দিলন্ত আহুতি।

তেতিক্ষণে অসংখ্যাত দেৱ উঠিলন্তি।।৩৮১।।

মহাবলৱন্ত বিভু নামত প্রখ্যাত।

অমৃতৰ ভাগ পায়া আছে সমজ্যাত।।

পাচে সেহি দেৱগণ প্রমথক ধাইল।

মহাবেগে শঙ্কৰৰ দলত সোমাইল।।৩৮২।।

শঙ্কৰৰ দলত প্রৱেশি দেৱগণ।

পৰম আটোপে ঘোৰ কৰিলা ক্রন্দন।।

আধাপোৰা হোম কাষ্ঠ অগ্নি সমে ধৰি।

ভঙ্গাইলে প্রমথ যক্ষগণকো নিবাৰি।।৩৮৩৷৷

পলাইল হৰৰ যত অনুচৰচয়।

সহিবাক নাপাৰিলা দেৱতা দুর্জয়।।

ব্রহ্ম তেজোময় সৱে দেৱৰ সন্ধান।

এতেকেসে প্রমথ পলাইলা নানা থান৷৷৩৮৪।।

শুনা সভাসদ ভাগৱত পদচয়।

ইহপৰলোকে সুখ লোকৰ সাধয়।।

হেন জানি কৰা এহি কথাক শ্ৰৱণ।

বঞ্চিয়া আপদ সাধা আত্ম প্রয়োজন।।৩৮৫।

দেখিয়োক বিষয়ত কিমত অৱস্থা।

নুগুচে মনৰ ৰাত্রি দিনে ঘোৰ ব্যথা।।

যত দেখা ভাৰ্য্যা পুত্র সুহৃদ বান্ধৱ।

নাহি কতো সুখ মিলাৱয় পৰাভৱ।।৩৮৬।।

ক্ষণে ক্ষণে মিলে তাপ হৃদয়ৰ খেদ।

কন্দলত বাক্যবাণে কৰে মৰ্ম্ম ছেদ।।

লোৱা সতী সুন্দৰীত ইহাৰ সঞ্জাত।

ছাড়িলন্ত প্রাণ পিতৃ দক্ষৰ সাক্ষাত।।৩৮৭।

সামান্য প্রাণীৰ আৰ আন কোন লেখা।

হেন জানি বিষয়ৰ এৰিয়ো অপেক্ষা।।

দেখাইলা লোকত সতী বিষয় চেষ্টাক।

তুচ্ছ হেন জানি লোকে এৰোক ইহাক।।৩৮৮।।

হেন জানি বিষয়ত এৰিয়ো মনত।

একান্তে শৰণ লোৱা প্রভু মাধৱত।।

কৰিয়োক সদা তান শ্ৰৱণ কীৰ্ত্তন।

নিজাশ্রম ধৰ্ম্ম যত কৰি সমৰ্পণ।।৩৮৯।।

জয় নমো হৰিহৰ ত্রিগুণ অতীত।

যিটো অন্তর্যামীৰূপে প্রাণীত বিদিত।।

নমো নিজানন্দ ব্রহ্মময় সনাতন।

বিষয় বিষত মোক কৰিয়ো ৰক্ষণ।।৩৯০৷৷

বিষয়ৰ ভাৰে ভৈলো পৰম হতাশ।

পৰলোক গুণি আৱে মিলে মহাত্রাস।।

লৈলো হৰিহৰ পদে এতেকে শৰণ।

দুয়ো একৰূপ নিজানন্দ ব্রহ্ম ঘন।।৩৯১।।

আপাতেসে ভিন্ন নাহি বিচাৰে অন্তৰ।

গাৱে বেদ শিৰোৰত্ন যাক নিৰন্তৰ।।

হেন জানি সৱে লোক কৰিয়ো নিশ্চয়।

ৰাম কৃষ্ণ বুলি তড়া বিষয়ৰ ভয়।।৩৯২৷৷

.............