।।ভৰতৰ জড়ব্ৰাহ্মণত্ব প্রাপ্তি৷৷

                  ৷৷পদ।।

 

শুক নিগদতি ৰাজা শুনা তাত পৰ।

অঙ্গিস গোত্রে আছিলন্ত দ্বিজবৰ।।

শম দম উপাসনা পঢ়ন পঢ়ান।

বিশেষ তিতিক্ষা পৰদুখ অসহন।।৩১৩||

অতিথিক অন্ন দিয়া কৰন্ত ভোজন।

যেহি মিলে তাহাতে সন্তোষ হোৱে মন।।

কৰ্ম্ম বিদ্যা আত্মজ্ঞান ধৰ্ম্মত নিপুণ।

আছয় সকলে ব্রাহ্মণৰ যত গুণ।।৩১৪।।

আপোনাৰ সমৰূপ গুণত ভাৰ্যাত।

ভৈল নৱ পুত্ৰজাত প্রথম প্রখ্যাত।।

যমজ ছৱাল ভৈল অপৰ ভাৰ্য্যাত।

একজনী কন্যা একজন পুত্র জাত।।৩১৫।।

যি জন পুৰুষ তাঙ্ক বুলিলা ভৰত।

ৰাজ ঋষি মধ্যে শ্রেষ্ঠ আছিল পূৰ্ব্বত।।

মৃগদেহ তেজি ভৈলা ব্রাহ্মণ তনয়।

সিয়ো জন্মে জাতিস্মৰ ভৈলা মহাশয়।।৩১৬।।

সঙ্গ দোষে ভৈলা মোৰ হেনয় অৱস্থা।

অসন্তৰ সঙ্গ আৰ নলৈবো সৰ্ব্বথা।।

হেন গুণি এৰি বিষয়ৰ সঙ্গ যত।

কৃষ্ণ পাদপদ্ম মাত্র ধৰি হৃদয়ত।।৩১৭।।

মাতিলেও নমাতন্ত শুনি নুশুনন্ত।

বাতুলৰ চেষ্টা হেন লোকক দেখান্ত।।

তান নিজ পিতৃ যিটো পুত্ৰৰ স্নেহত।

কৰাইলন্ত ব্রাহ্মণৰ সংস্কাৰ যত।।৩১৮৷৷

যজ্ঞসূত্র দিলা কৰি অনেক যতন।

শিখাইলন্ত স্নান সন্ধ্যা শৌচ আচমন।।

যদ্যপি তাহান তাত নাহি আসকতি।

তথাপিতো পিতৃ শিক্ষা দেন্ত প্রতি প্রতি।।৩১৯।।

পিতৃ ভৈলে পুত্ৰক শিখাৱে যথোচিত।

লোকতো প্রসিদ্ধ ইটো শাস্ত্ৰৰো বিহিত।।

এহি বুলি শিখাৱন্ত পৰম যতনে।

ভৰতে কিঞ্চিতো তাক নমানন্ত মনে।।৩২০৷৷

তাহান প্রযত্ন দূৰ কৰিবাক মনে।

শিখালেও নুবুজন্ত যেন মূঢ় জনে।।

মহাদুখে যিবা শিখাৱন্ত দ্বিজবৰ।

উলটি সুধিলে তাৰ নপান্ত উত্তৰ।।৩২১৷৷

তথাপিতো আতিশয় পুত্ৰৰ স্নেহত।

বেদ পঢ়াৱন্ত শিখাৱন্ত শাস্ত্র যত৷৷

এহিমতে শিখাৱন্ত ধৰ্ম্ম কৰ্ম্ম যত।

নভৈলেক তান মনোৰথ সমাপত।।৩২২।।

মোহোৰ আগত পুত্ৰ নভৈল পণ্ডিত।

জানিলো বিধাতা মোক কৰিলে বঞ্চিত।।

হেন অসন্তোষে দ্বিজ তথাত আছন্ত।

ভৈল আয়ুক্ষয় পাচে দেহা ছাডিলন্ত।।৩২৩৷৷

হেন দেখি দ্বিজৰ কনিষ্ঠা ভাৰ্য্যা সতী।

স্বামীৰ লগত যাইবে দৃঢ় কৰি মতি।।

পুত্ৰ জীৱ সমর্পিল সপত্নীৰ ঠাই।

আনন্দে ৰহিল পাছে পতিলোক পাই।।৩২৪।।

জড় ভৰতৰ যেৱে পিতৃ মৰিলন্ত।

ভ্রাতৃসৱে তান প্ৰভাৱক নজানন্ত।।

বেদৰ কৰ্ম্মত দৃঢ়মতি ভৈল জাত।

নাহিকে কিঞ্চিতো ব্রহ্মবিদ্যা তাসম্বাত।।৩২৫।

ইটো জড়মতি ভ্রাতৃ সাক্ষাতে পাগল।

ইহাক শিখাইলে আৰ নাহি কিছু ফল।।

ইহা গুণি তাঙ্ক আৰু শিখাইতে নিদিল।

ভৰতেও হেনমতে চেষ্টা আচৰিল।।৩২৬।।

পশুবুদ্ধি নৰে তাৰ নজানন্ত তত্ত্ব।

বোলে কলা বোবা অসাথন উনমত্ত।।

যেই যিবা বোলে আচৰন্ত সেহি মত।

আপোনাৰ ইচ্ছা তান নাহি স্বৰূপত।।৩২৭।।

বলে ধৰি আনি কতো জোৰাৱয় ভাৰ।

পেটৰ ভাতক নেদি কৰে তিৰস্কাৰ।।

মূল্য দিবো বুলি কতো পথাৰক নেই।

ডাঙ্গৰ কোদাল আনি তান হাতে দেই।।৩২৮||

একভিতি কৰি নেন্ত যাকে যৈতে পাৱে।

খাল বাম আদি কিছু বিচাৰি নচাৱে।।

কেহো বোলে আজি দিয়া ইটো কৰ্ম্ম কৰি।

অন্ন জল লাগে মানে দিবো পেট ভৰি।।৩২৯।।

এহিমতে যিবা যেইমতে প্রবর্ভাৱে।

নাহি অহঙ্কাৰ আচৰন্ত সেহি ভাৱে।।

কোনো দায়ৱন্ত জনে কৰিয়া যতন।

দুগ্ধ চেনি মিশ্র কৰি দেই দিব্য অন্ন।।৩৩০৷৷

কোনো সময়ত বহু আহাৰ মিলয়।

কদাচিতো অল্প মাত্র বস্তুৰ উদয়।।

যেতিক্ষণে যেই আসি হোৱে উতপন্ন।

নাহি আসকতি তাকে কৰন্ত ভোজন।।৩৩১৷৷

ইন্দ্ৰিয়ৰ বশ্য যিটো জ্ঞানহীন জন।

তিক্ত মিষ্ট ভাল মন্দ তাৱত ভোজন।।

আত্মলাভ পৰিপূৰ্ণ ব্রহ্মানন্দময়।

ভোজনত তাৰ ভাল মন্দ কি আছয়।।৩৩২।।

নাহিকে কিঞ্চিতো অভিমান শৰীৰত।

এতেকেসে সুখ দুঃখ নুপুজৈ মনত।।

সহি থাকা শীত উষ্ণ বাত বৰিষণ।

বলধৰ গাৱে যেন নাহিকে বসন।।৩৩৩৷৷

পৰম কঠিন আতি থুলন্তৰ কায়।

নকৰন্ত স্নান সদা মাটি বাগৰয়।।

একেখানি ফটাকানি আছয় কটিত।

পৰম মলিন নৱগুণ সমন্বিত।।৩৩৪।।

এতেকেসে ব্রহ্মতেজ বাঢ়িল সকল।

মহামণি গোট যেন সদা অবিকল।।

অধম ব্রাহ্মণ বেশে ভ্রমন্ত সতত।

নজানয় অজ্ঞজনে তাহান মহত্ত্ব।।৩৩৫।।

পৰৰ ইচ্ছাতে কাৰ্য কৰা যেতিক্ষণ।

তাত হন্তে যিবা বস্তু হৱে উতপন্ন।।

তাকে মাত্র ভুঞ্জন্ত অমৃত সম মানি।

হেন দেখি পাচে নিজ ভ্রাতৃগণে আনি।।৩৩৬।।

হাতত কোদাল দিয়া বোলয় বচন।

ভালমতে কোৰ তঞি এহি ভূমিখান।।

সেহিমতে আচৰন্ত বাক্য তাসম্বাৰ।

কিন্তু ভাল মন্দ তান নাহিকে বিচাৰ।।৩৩৭||

যিটো গৰ্ত্ত পুতিবাক লাগে মাটি দিয়া।

কোদালৰ ঘাৱে তাক পেলাৱে খানিয়া।।

ভালমতে বান্ধিবাক লাগে যিটো আলি।

ভূমিৰ লগতে তাক পেলান্ত বখালি।।৩৩৮।।

কোনো বেলা ধান কাটিবাক লৈয়া যায়।

জপায়া কাটন্ত কেঞ্চা পকাক নচাই।।

ভাতৃ ভাৰ্য্যাসৱে তাক কৰে কদর্থন।

গৃহৰ বাহিৰে দেই অপৱিত্ৰ অন্ন।।৩৩৯৷৷

থালীত লাগিয়া থাকে দগ্ধ অন্ন যত।

তাকে ভুঞ্জিবাক দেই কোনো সময়ত।।

কোনো বেলা আনি তেল পেৰা খলিহাক।

আধাপোৰা কৰি তাক দেই ভুঞ্জিবাক।।৩৪০৷৷

কোনো বেলা খুদ গুৰি আধা পিয়া কৰি।

মাটিত পেলায়া দেই অৱহেলা কৰি।।

পোকে খোৱা মাহ মণ্ড পাৱে যত মান।

মাটি বালি তুহ গুৰি কৰি একস্থান।।৩৪১৷৷

কদাচিত ভুঞ্জিবাক লাগি দেই আনি।

তাক ভোগ কৰন্ত অমৃত সম মানি।।

ভ্রাতৃসৱে আনো নানা কৰাৱে বিপত্তি।

পাচে যেন কথা ভৈল শুনিয়ো নৃপতি।।৩৪২।।

একদিনা চোৰৰ নৃপতি একজন।

লগত কৰিয়া বহুতৰ চোৰগণ।।

একজন মনুষ্যক বলে আনি ধৰি।

কাটিবাক লাগি তাক আছে বন্দী কৰি।।৩৪৩।।

এহি বলি দিয়া ভদ্রকালীক পূজিবো।

অৱশ্যেকে তেৱেঁ মঞি পুত্ৰক লভিবো।।

হেনয় সংকল্প সিটো কৰিয়া মনত।

চোৰগণ সমে সিটো চলন্ত পথত।।৩৪৪।।

দৈৱবশে বন্দী পাচে ভৈল বিমোচন।

দোভাগ ৰজনী পলাইলেক সিটোজন।।

পাচত খেদিয়া তাৰ গৈল চোৰগণ।

কোন ভিতি গৈল নপাইলেক দৰিশন।৩৪৫||

ৰাজায়ে দণ্ডিবে বুলি মনত বিকলে।

বিচাৰ কৰিয়া ফুৰে ৰখীয়াসকলে।।

মহা অসন্তোষে দুখ কৰিয়া মনত।

ভৰতক লাগ পাইলা সেহি সময়ত।।৩৪৬।।

ধানক বৰাহে খায় ৰখিবাক বুলি।

টঙ্গিৰ উপৰে কোনোজনে আছে তুলি।।

হেন দেখি তাসম্বাৰ আনন্দ মিলিল।

আৱেসে জানিলো কাৰ্যসকলে সিজিল।।৩৪৭।।

সৰ্ব্বগুণান্বিত বুলি স্থূলন্তৰ কায়।

ভদ্রকালী তুষ্ট হৈবে আৰ তেজ খাই।।

স্বামীৰ সিজিবে কাৰ্য্য এবে অবিকলে।

এহিবুলি জপায়া বান্ধিলা হাতে গলে।।৩৪৮।।

পৰম কৌতুকে দেৱ গৃহক নিলেক।

আপোনাৰ মন্ত্রে কৰাইলন্ত অভিষেক।।

স্নান কৰাই পিন্ধাইলন্ত নতুন বসন।

অগৰু চন্দন পুষ্প কৰাইলা ভূষণ।।৩৪৯৷৷

দীপ ধূপ লগাইলেক দেৱীৰ আগত।

ঘট পাতি ফল পুষ্প দিলা উপৰত।।

কদলী তাম্বুল আখৈ নানা উপহাৰ।

দেৱীৰ গৃহত নিয়া মিলাইলা অপাৰ।।৩৫০।।

দণ্ডৱতে পৰি আগে অনেক ভকতি।

জয় জয় দেৱী বুলি কৰে স্তুতি নতি।।

নানাবিধ গীত গাৱে বায়া হাততালি।

আমাৰ সম্বন্ধে তুষ্ট হুয়ো ভদ্রকালী।।৩৫১।।

আগত নাচয় কতো কৰি মহাৰঙ্গ।

দুন্দুভি দগৰ দমা তবলা মৃদঙ্গ।।

পণৱ গোমুখ শঙ্খ বজায়া অশেষ।

দেৱীৰ আগত বলি কৰাইল প্রৱেশ।।৩৫২।।

পৰম দুর্জন যিটো তষ্কৰ নৃপতি।

মনুষ্যৰ তেজে দেৱী পূজিবাক প্রতি।।

বলি কাটিবাৰ খড়গ দেখি ভয়ঙ্কৰ।

শানত শনাইত আতিশয় তীক্ষ্ণতৰ।।৩৫৩।।

সেন্দুৰ চন্দন ঘসি নিমন্ত্রণ কৈল।

বলি কাটিবাক লাগি হাতে তুলি লৈল।।

হেনয় প্রকাৰে সিটো চোৰ সমস্তৰ।

ধনমদে ৰজ তম বাঢ়িল বিস্তৰ।।৩৫৪।।

বিষ্ণু বৈষ্ণুৱক জপাই কৰে তিৰস্কাৰ।

পাষণ্ডৰ পথে কৰে স্বচ্ছন্দ বিহাৰ।।

পৰহিংসা কৰ্ম্ম আতি পৰম দাৰুণ।

এতেকে নজানে মহন্তৰ যত গুণ।।৩৫৫৷৷

সৰ্ব্বভূত সুহৃদ সাক্ষাতে ব্রহ্মময়।

নিৱিৰ স্বভাৱ ব্রহ্মঋষিৰ তনয়।।

অল্পমাত্র হিংসা কৰিবাক নোহে যোগ।

কাটিবাক লাগি তাঙ্ক কৰিলে উদ্যোগ।।৩৫৬।।

পৰম দুঃসহ ব্ৰহ্মতেজৰ প্ৰভাৱ।

দেখি ভদ্রকালীৰ কম্পিল সৰ্ব্বগাৱ।।

ভয়ঙ্কৰ বেশ অতি যেন হুতাশন।

প্রতিমা ফাটিয়া বাজ ভৈলা তেতিক্ষণ।।৩৫৭৷৷

শুনা সভাসদ ইটো ভাগৱত কথা।

ইহেন মনুষ্য জন্ম নকৰিবা বৃথা।।

পুত্র দাৰা ধন জন সৱেয়ো সপোন।

কেৱলেসে সত্য মাত্র কৃষ্ণৰ চৰণ।।৩৫৮।।

জানি কৃষ্ণ চৰণত ধৰিয়োক চাপি।

যাক স্মৰি হোৱে শুদ্ধ মহা মহা পাপী৷৷

কলিৰ পৰম ধৰ্ম্ম জানা হৰিনাম।

কহে অনিৰুদ্ধ সৱে বোলা ৰাম ৰাম।।৩৫৯।।

.........

 

        ।।ঝুমুৰী।।

​

শুনা ৰাজা ধৰ্ম্মশালী।

ব্যক্ত ভৈলা ভদ্রকালী।।

চোৰগণ সংহৰিতে।

ধৰি ৰূপ বিপৰীতে।।৩৬০৷৷

মহাক্রোধে গৈলা জ্বলি।

হাসে আতি খলখলি।।

ভ্ৰূকুটি কুটিল আখি।

ভয় লাগে মুখ দেখি।।৩৬১৷৷

আতি তীক্ষ্ণতৰ দান্ত।

অধৰ কামুৰি খান্ত।।

মহাবেগে চলি যায়।

তাসম্বাক লাগ পাই।।৩৬২৷৷

সেহি খড়গ ধৰি ডাটি।

সমস্তৰে মাথা কাটি।।

নিজ গণ সমন্বিতি।

হুয়া আতি মহাপ্রীতি।।৩৬৩।।

তপত ৰুধিৰ যত।

পিয়া ভৈল উনমত্ত।।

চোষষ্টি যোগিনী সঙ্গে।

নাচে অতি মহাৰঙ্গে।।৩৬৪৷৷

ধৰি কাটা মুণ্ডচয়।

ভণ্টা খেড়ি খেলাৱয়।।

এহিমতে যিটো নৰে।

মহন্তক দ্রোহ কৰে।।৩৬৫।।

জানিবাহা অবিকলে।

সৱে আপোনাত ফলে।।

পাচে দেৱী সেহি ঠাই।

বৈষ্ণৱ দ্বিজক পাই।।৩৬৬৷৷

নমিলন্ত পৰি পৰি।

বান্ধ কাটি দিলা এৰি।।

ইটো আতি বিপৰীত।

নেদেখিবা পৰীক্ষিত।।৩৬৭৷৷

যিটো বিষ্ণুভক্ত হয়।

তাৰ কৈত আছে ভয়।।

কাটন্তে নাহিকে ভীত।

কৃষ্ণত মজিল চিত।।৩৬৮৷৷

নাহি দেহে অভিমান।

উপজিলা আত্মজ্ঞান।।

হৃদয়ৰ গ্রন্থি যত।

সৱাকো কৰিলা হত।।৩৬৯৷৷

সৱাৰো সুহৃদ সাৰ।

নাহি শত্রু তাসম্বাৰ।।

মাধৱত কৰি সাস।

কাহাকো নকৰা ত্রাস।।৩৭০।।

কালচক্র মাধৱৰ।

সৰ্ব্বলোক ভয়ঙ্কৰ

তাসম্বাক ফুৰে ৰাখি।

চটকক যেন পাখি।।৩৭১।।

শুনা সভাসদগণ।

মাধৱত দিয়া মন।।

অথিৰ মনুষ্য কায়।

কেতিক্ষণে পৰে হায়।।৩৭২৷৷

মহন্তক দিয়া কষ্ট।

দুৰ্জ্জনেসে হৱে নষ্ট।।

সামান্যক হিংসা কৰি।

নৰকক যায় মৰি।।৩৭৩৷৷

হেন জানি নৰ লোক।

পৰি হিংসা এৰিয়োক।।

মহন্তৰ সঙ্গ ধৰি।

শ্ৰৱণ কীৰ্ত্তন কৰি।।৩৭৪৷৷

দুৰ্ঘোৰ কলিত আৰ।

নাহি নাহি কিছু সাৰ।।

কৃষ্ণৰ কিঙ্কৰে ভণে।

হৰি হৰি বোলা ঘনে।।৩৭৫৷৷

.......

 

।।ভৰতৰ দ্বাৰা সিন্ধুৰাজ ৰহুগণৰ দোলা বহন।।

                           ।।পদ।।

 

অনন্তৰে ৰাজা সিন্ধু সৌবীৰ দেশৰ।

বহুগণ নামে সদাচাৰী ধৰ্ম্মপৰ।।

জ্ঞান সাধিবাক লাগি চৌদোলাত চড়ি।

কপিল ঋষিৰ আশ্ৰমক যায় লড়ি।।৩৭৬।।

মূল্য নিদি পথিকক বলে ধৰি আনি।

জোৰাৱে চৌদোলা দুলীয়াক বীৰে আনি।।

ফাট দিয়া তাৰ লোক লৱৰি পলায়।

আনে বিচাৰিয়া বীৰে যৈতে লাগ পায়।।৩৭৭।।

সেহিবেলা ইক্ষুমতি নদী তীৰে যায়।

দৈৱবশে জড় ভৰতক লাগ পায়।।

বোলে ভাল পাইলো বলৱন্ত দুলীয়াক।

বলধি গর্দভে যেন বহিবে দোলাক।।৩৭৮৷৷

এহিবুলি চৌদোলা বহিবে তাঙ্ক দিল।

পূৰ্ব্বৰ দুলিয়াসৱ বহিবাক লৈল।।

পথত নিহালি পলু পিম্পৰা চাহন্ত।

দেখিলে দূৰক লাগি ডেৱ দিয়া যান্ত।।৩৭৯৷৷

নাহি খাল বাম তান পথত বিচাৰ।

কচ্ছপ সদৃশ গতি মন আত্মাকাৰ।।

প্রাণীহিংসা ডৰে কতো থমকিয়া থাকে।

চৌদোলা সহিতে কতো টানয় সৱাকে।।৩৮০।।

ইকাতি সিকাতি হৱে চৌদোলা সঘনে।

ঢলৌপলৌ হুৱা ৰাজা বুলিলা তেখনে।।

শুনৰে দুলীয়াসৱ পৰম নিস্খল।

কেনবা লঙ্ঘহ আজ্ঞা নাই কিবা বল।।৩৮১৷৷

বিষম কৰিয়া কেন বহস বিমান।

কহ আৱে শুনো মঞি তাহাৰ কাৰণ।।

শুনি হেন ক্রোধপৰ বচন নৃপৰ।

দুলীয়াসকলে ডৰে হুয়া তৰবৰ।।৩৮২।।

দণ্ডিবাক ডৰে আতি বিনাৱে ৰাজাত।

আমি সৱে আছো পুনু তোমাৰ আজ্ঞাত।।

সাৱধান কৰি আছো বহিবে বিমান।

নাহি ক্ষণেতেকে আৰ আমাত সন্ধান।।৩৮৩।।

সম্প্রতি লগয়া আছা বিমানক যাক।

নপাৰো ইহাৰ লগে আমি বহিবাক।।

ডাঙৰ শৰীৰ আৰ বল বিপৰীত।

নমানে তোমাক ৰাজা বুলিয়া ইঙ্গিত।।৩৮৪।।

কতো বেগ দিয়া যায় আমাক ঘসাই।

কতো থমকিয়া বহি থাকে বাট চাই।।

নিদিবা আমাক দোষ ইহাৰ লগত।

শুনি হেন বহুগণে চিন্তন্ত মনত।।৩৮৫৷৷

জানিয়া একৰ দোষে পাৱে অনেকক।

ডাঙ্গৰ দুলিয়া ইটো নলৱে পথক।।

ইহাৰেসে ভিত্তি হালি যায় চৌদোলাক।

নমানে নৃপতি বুলি পামৰে আমাক।।৩৮৬।।

কদাচিতো দোষ নাই আসম্বাৰ ঠাই।

এতেক বোলন্তে কিছু ক্রোধ চৰি যায়।।

যদি ৰাজা আছে জ্ঞানীসৱক উপাসি।

তথাপি ঢাকিল বুদ্ধি তমগুণে আসি।।৩৮৭৷৷

নিজ তেজ ঢাকি যিটো বহয় বিমান।

নেদেখে বহ্নিক যেন ভস্মৰ নিদান।।

হেন ব্রাহ্মণক সিটো নিচিনি নৃপতি।

বোলে শুন ভায়া মোৰ বচন সম্প্রতি।।৩৮৮৷৷

বহুদূৰ একেশ্বৰে বহিলি বিমান।

ভাগৰে পীড়িলে তোক দেখো বিদ্যমান।।

ক্ষীণ কলেৱৰ তোৰ হাড় ছাল প্রায়।

বুঢ়া ভৈলি হেন দেখো বয়স গৱাই।।৩৮৯৷৷

শুন সখি বহ তই মোৰ চৌদোলাক।

অকাৰ্য্যে মিছাতে আজি লভিলি দুখক।।

তোৰ লগৰীয়া ইটো দুলীয়াসৱৰ।

জানিলো নাহিকে দুখ বহে খৰতৰ।।৩৯০৷৷

হেন কদর্থনা ৰাজা বোলন্তে আছয়।

শুনিয়া দ্বিজৰ খানিতেকো নাহি ভয়।।

মায়াময় তিনি গুণে বিৰচিত দেহ।

ইহাতে মমতা কৰি পাৱে মহাক্লেশ।।৩৯১৷৷

জল বুদবুদ প্রায় অথিৰ শৰীৰ।

ব্রহ্মত সমাধি ধৰি দ্বিজ মহাধীৰ।।

পূৰ্ব্বৱতে নৃপতিৰ বহৱে বিমান।

প্রাণীহিংসা ভয়ে কিন্তু হোন্ত সাৱধান।।৩৯২৷৷

পুনৰপি কাতি হৱে দেখি বিমানক।

ক্রোধে ৰহুগণ ৰাজা বোলে ব্রাহ্মণক।।

কিয় অৰে জীৱন্ততে ভৈলি মৰা প্রায়।

কদর্থস মোৰ আজ্ঞা লঙ্ঘি সমুদায়।।৩৯৩৷৷

তই প্রমত্তৰ আৱে কৰো প্রায়শ্চিত।

যেন আৰ বন্দী মাৰ নখায় পৃথিৱীত।।

দণ্ডী প্রাণী যেন আনো প্রাণীক শিখাৱে।

তোক আজি শিক্ষা দিবে লাগে সেহি ভাৱে।।৩৯৪৷৷

দণ্ডিলেসে ভালমতে বহিবি চৌদোল।

শুনি হেন দ্বিজবৰে নৃপতিৰ বোল।।

দেখিলা দেহত অভিমান বিপৰীত।

ৰজোগুণে তমোগুণে গৰ্ব্ব বাঢ়ে নিত।।৩৯৫৷৷

এতেকে হৰিৰ প্রিয় ভকত সৱাক।

কৰে তিৰস্কাৰ বৰ মানি আপোনাক।।

যোগেশ্বৰ সমস্তৰ পথত ইহাৰ।

আতিশয় ৰূপে লৈবে হোৱে অধিকাৰ।।৩৯৬।।

হেন শুনি অল্প কৰি হাসিয়া ব্রাহ্মণে।

বুলিবে লাগিলা সিটো ৰাজাক তেখনে।।

যিটো বুলি আছ তই বৰ দুঃখ পাইলি।

অনেক দূৰক লাগি বিমান বহিলি।।৩৯৭।।

ক্ষীণ কলেৱৰ দেখো বুঢ়া বয়সত।

বহস অনেক বেলি অকলে দুখত।।

আন লগৰীয়া তোৰ নপাৱে ভাগৰ।

শুন এই ছয়গোটা প্রশ্নৰ উত্তৰ।।৩৯৮৷৷

বিচাৰত ভাৰ নাহি ইটো জগতত।

এতেকে ভাগৰ কৈত আছয় ব্রহ্মত।।

শুনা হেন চলিবাক আছে কোন ঠাই।

যাত ব্যাপি আছে আত্মা চলন নযায়।।৩৯৯।।

বৃদ্ধ যুৱা কদাচিতো নাহিকে আত্মাৰ।

বদল নাহিকে চিৰকাল বুজি তাৰ।।

একে পৰমাত্মাৰ সংহতি কতো নাই।

আত্মাৰ ডাঙ্গৰ সৰু বিচাৰি নপায়।।৪০০।।

হেন পৰমাত্মা মঞি নাহি মোৰ শ্ৰম।

পণ্ডিতে আত্মত কিছু নেদেখে বিষম৷৷

স্থূল সূক্ষ্ম আধি ব্যাধি শোক মোহ ভয়।

ক্ষুধা তৃষ্ণা আদি দুখ যতেক আছয়।।৪০১।।

দেহৰ লগত যিটো কৰে অভিমান।

তাহান ইসৱ দুখ দেখি বিদ্যমান।।

নাহি মোৰ সঙ্গ ইটো দেহৰ লগত।

উপালম্ভ দেখো ৰজা তব বাক্য যত।।৪০২।।

যিটো বুলি আছাহা লঙ্ঘিল মোৰ বাণী।

জীৱন্ততে ভৈলা মৰা একোৱে নজানি।।

ইহাৰ উত্তৰ কহো শুন নৃপবৰ।

বিষয়ত মায়াময়, দেহ নিৰন্তৰ।।৪০৩৷৷

ক্ষণে ক্ষণে হৱে মৃত্যু দেখিয়ো সৱাৰ।

সৱে ব্যৱহাৰ মাত্র নাহি কিছু সাৰ।।

কৈত আছে স্বামী কৈত সেৱকৰ কাৰ্য্য।

নেদেখিবি সত্য একো পৰমাত্মা বাজ।।৪০৪।।

তথাপি বোলস যদি কৰি অভিমান।

কোন কৰ্ম্ম কৰে তেৱে কহ বিদ্যমান।।

যিটো বুলি আছা ৰাজা তই প্রমত্তৰ।

কৰিবো চিকিৎসা আজি শিকায়া বিস্তৰ।।৪০৫।।

ইহাৰ উত্তৰ কহো শুনি যেন ঠান।

ব্রহ্মময় দেখি যিটো ভৈলেক সমান।।

নিজানন্দ লাভে ফুৰে প্রমত্তৰ ভাৱে।

তাহাক শিখাইলে আনে কিবা ফল পাৱে।।৪০৬।।

নোহো জ্ঞানী ভৈলো আমি অজ্ঞান সদায়।

হুয়া জড় বাতুল থাকিবে ফুৰি খাই।।

তথাপিতো তোৰ শিক্ষা কৰহ নিষ্ফল।

বাতুলক শিখাইলেও নহয় কুশল।।৪০৭।।

পিষ্টক পিহিলে যেন কিছু ফল নাই।

দুয়ো মতে মোৰ শিক্ষা ভৈল সেহি নয়।।

শুক নিগগতি শুনিয়োক পৰীক্ষিত।

এহিমতে ব্রাহ্মণে কহিলা নৃপতিত।।৪০৮৷৷

জন্মান্তৰী ভোগক্ষয় কৰি বিদ্যমান।

পুনৰপি বহিবাক লাগিলা বিমান।।

সিটো ৰহুগণ ৰাজা পৰম যতনে।

চলি আছে আত্মজ্ঞান লভিবাক মনে।।৪০৯।।

দ্বিজৰ বচন সিটো বেদান্তৰ সাৰ।

উপজাৱে জ্ঞান দূৰ কৰি অহঙ্কাৰ।।

শুনি হেন বাণী ৰাজা পৰম যতনে।

আথে বেথে বিমানৰ নামিলা তেখনে।।৪১০৷৷

দণ্ডৱতে পৰি চৰণক শিৰে চুই।

কৰিলা প্রণাম পাচে সাৱধান হুই।।

বোলন্ত নিৰ্গুণ তুমি বুদ্ধিত নিপুণ।

দ্বিজৰ আকাৰ দেখো কান্ধে নৱগুণ।।৪১১।।

কোথাহন্তে আসি আছা কাহাৰ তনয়।

অবধূত বেশে দেখো পৰম বিস্ময়।।

কপিল ঈশ্বৰ কিবা কহিয়ো কাৰণ।

আমাক কৃপায়ে কিবা দিয়া দৰিশন।।৪১২৷৷

যদি বোলা ভৈলো মঞি যেই সেই জন।

তোমাৰ প্ৰশ্নত কিবা আছে প্রয়োজন।।

ইহাৰ উত্তৰ শুনা যিসৱ আছয়।

বৰুণৰ পাশ হন্তে নাহি মোৰ ভয়।।৪১৩৷৷

নাহি মোৰ শঙ্কা ইন্দ্ৰদেৱৰ বজ্ৰত।

যমৰ দণ্ডত মহেশৰ ত্রিশূলত৷৷

আনো দেৱতাৰ অস্ত্রে নাহি মোৰ ভয়।

বিপ্রকুল অৱহেলি হৃদয় কাম্পয়।।৪১৪।।

জ্ঞানে পৰিপূৰ্ণ তুমি সাগৰ সঙ্কাশ।

ফুৰা বাতুলৰ বেশে সৱাত উদাস।।

জ্ঞানপৰ তযু বাক্য কহিছা বিচাৰি।

মনে অবগাই থাকা বলিতে নপাৰি।।৪১৫।।

কৈয়ো মোত পূৰ্ব্বাপৰে আপুনি বুজাই।

মঞি পুনু চলি আছো কপিলৰ ঠাই।।

তান উপদেশ সাধি বিজ্ঞান ভকতি।।

সংসাৰ তড়িবে লাগি কৰি আছো মতি।।৪১৬।।

কিবা সেহি কপিলে ধৰিয়া ভিন্নবেশ।

লোকক তাড়িবে লাগি ফুৰা দেশে দেশ।।

কদাচিতো গতি যোগেশ্বৰ সমস্তৰ।

নপাৰো বুজিতে মন্দমতি নিৰন্তৰ।।৪১৭।।

এহিমতে ব্রাহ্মণক পুছি সেহি ঠাৱে।

জ্ঞানপৰ কথা তান উচ্চাৰি গুচাৱে।।

স্বামী-সেৱকৰ কাৰ্য্য শ্ৰম কৰ্ম্ম্ম যত।

অনুমান কৰি আমি দেখোতো মনত।।৪১৮।।

জগতকে সত্য যাক দেখি বিদ্যমান।

শয়ন ভোজন স্নান গমন আদান।।

প্রপঞ্চত পৰে সত্য নেদেখি বিচাৰ।

এহিমানে মাত্র মনে কৰি আছো সাৰ।।৪১৯।।

আতপৰে যিটো জ্ঞান কহা সত্য জানি।

আমিসৱে আছো তাক ব্যৱহাৰ মানি।।

নেদেখিবো যিটো জ্ঞান চক্ষুৰ গোচৰে।

কেনমতে সিটো জ্ঞান সত্য বুলি ধৰে।।৪২০।।

দেখো আমি স্বামীৰ সেৱকে বহে ভাৰ।

বহিলে অৱশ্য দুখ মিলিবেক তাৰ।।

ৰাজা ভৈলে শিক্ষা দণ্ড কৰাৱে লোকৰ।

ডৰে প্রাণীসৱে তাক শিখে নিৰন্তৰ।।৪২১।।

অচ্যুতৰ কিঙ্কৰ যিসৱ ভৈল প্রায়।

তাৰসৱে শিক্ষা দেই প্রাণীক সদায়।।

সেই উপদেশে মাধৱৰ সেৱা কৰি।

পৰম গতিক পাৱে পাতেক সংহৰি।।৪২২৷৷

পিষ্টা পিষণৰ আদি কৈলা যত কথা।

সৱে বিপৰীত কৰি দেখোহো সৰ্ব্বথা।।

হঞো মঞি নৰদেৱ হেন অহঙ্কাৰ।

তুমি হেন সাধুকো কৰিলো তিৰস্কাৰ।।৪২৩৷৷

আৱে মোক কৃপাদৃষ্টি কৰি চাহিয়োক।

মহন্তৰ অৱহেলা পাতেক গুচোক।।

মহাজনসৱে সহি থাকে অপৰাধ।

নকৰে প্রাণীক একো কালে বিসম্বাদ।।৪২৪।।

কৰে অৱহেলা যদি হেন মহন্তক।

তাসম্বাৰ তেজে তাক হত কৰিবেক।।

আছোক আনৰ কথা মহেশ সমান।

আতি তেজৱন্ত নষ্ট হৱে বিদ্যমান।।৪২৫।।

হেন জানি প্রশ্নৰ সিন্ধান্ত দিয়ো বাপ।

যেনমতে গুচে ইটো বিষয় সন্তাপ।।

হেন শুনি দ্বিজে পাচে কহন্ত নৃপত।

বিশেষত পণ্ডিত নহয় ভালমত।।৪২৬।।

কিন্তু পণ্ডিতৰ কথা কহস প্রত্যেক।

ইটো ব্যৱহাৰ কথা কহস যতেক।।

বিৱেকী পণ্ডিতে কথা বিচাৰ কৰন্তে।

নেদেখে প্রপঞ্চ কিছো সত্য কৰি অন্তে।।৪২৭৷৷

এহিমতে গৃহমেধী ধৰ্ম্ম আছে মানে।

বেদৰ বিহিত ৰাজা দেখা বিদ্যমানে।।

পাৱে তাত তত্ত্বজ্ঞান নকৰে প্রকাশ।

যাতো কৰ্ম্মফল মানে সকলে বিনাশ।।৪২৮।।

এহিমতে কহিলন্ত অসত্য কৰ্ম্মক।

মিছা কৰি কহিবাক লৈলা সংসাৰক।।

যেৱে তিনিগুণ থাকে মনক আৱৰি।

তাৱদেকে ফুৰে লোক নানা কর্ম কৰি।।৪২৯।।

হোৱে তাত নানাবিধ কৰ্ম্মফল ভোগ।

তিনিগুণে তিনিবিধ দেহৰ সংযোগ।।

সত্ত্বগুণে দেৱতাৰ শৰীৰক যায়।

ৰজোগুণে মনুষ্যৰ দেহে লৱে ঠাই।।৪৩০৷৷

তমোগুণে পাৱে জীৱে নাৰকী শৰীৰ।

গুণে মন চলাৱে ক্ষণিকো নাহি থিৰ।।

এহিমতে মায়াময় গুণৰ পাকত।

স্ৰজে মানে নানাবিধ সংসাৰ জীৱত।।৪৩১।।

মিছা ব্যৱহাৰ ইটো মায়াৰ নিদান।।

দেখিয়ো জীৱিত যেন আছে বিদ্যমান।।

তাত হন্তে উপজাৱে মৰণ জীৱৰ।

মিছা পাপ পুণ্য ভোগ কৰে নিৰন্তৰ।।৪৩২।।

যাৱে অনুৰাগগণ থাকয় মনত।

তাৱে মিছা দুখ দিবে প্রাণীক সতত।।

যেৱে মন নিৰ্গুণ অৱস্থা ভজে যায়।

এতেকে প্রাণীৰ হৱে কুশল সদায়।।৪৩৩।।

বিশেষত যিটো জীৱ নিত্য নিৰঞ্জন।

বুলি ভগৱন্ত বাসুদেৱ নাৰায়ণ।।

যেন ব্যাপি আছে বায়ু স্থাৱৰ জঙ্গম।

সেহিমতে আছে জুৰি ব্ৰহ্মৰূপী সম।।৪৩৪।।

নিৰ্গুণ জ্ঞানৰ বলে মায়া দূৰ কৰি।

বিষয় সঙ্গৰ দোষ সৱে পৰিহৰি।।

হেন ইটো আত্মতত্ত্ব নজানে যাৱত।

ফুৰিবেক তাৱে জীৱ ঘোৰ সংসাৰত।।৪৩৫।।

আছে ইটো মন শত্ৰু পৰম চঞ্চল।

শোক মোহ ৰাগ লোভ বৈৰ তাৰ স্থল।।

সংসাৰৰ তাপ বলৱন্ত আতি বৰ।

ইহাক কাটিতে ৰাজা মন কৰা দৃঢ়।।৪৩৬।।

পৰম কৃপালু যিটো গুৰুৰূপ হৰি।

তাহান চৰণ সেৱা খাণ্ডা ডাঠি ধৰি।।

শ্ৰৱণ কীৰ্ত্তন শানে সঘনে শনাই।

শত্ৰুৰূপী মন কাটি ভৱ তৰা যায়।।৪৩৭৷৷

আনো জ্ঞান কথা আছে গ্ৰন্থত বিস্তৰে।

সংক্ষেপে কহিলো পদ বাহুল্যক ডৰে।।

ইহাতে আমাক কেহো দোষ নেদিবাহা।

পূৰ্ব্বাপৰ অর্থচয় বিচাৰিয়া চাহা।।৪৩৮||

বিচাৰি নপাইলে আমাক দিবা দোষ।

কৰো কৰযোৰ সৱে হুয়োক সন্তোষ।।

শুনা সভাসদ ইটো ভাগৱত পদ।

ইহাৰ শ্ৰৱণে মিলে মুকুতি সম্পদ।।৪৩৯।।

বিষয়ৰ ভোগ যত সৱে মায়াময়।

এড়িয়া ইহাৰ আশা হুয়ো শুদ্ধময়।।

যমপুৰে যাতনা তড়িতে কৰা কাম।

কহে অনিৰুদ্ধে সৱে বোলা ৰাম ৰাম।।৪৪০৷৷

.............